Archiwa

Rola komórek dendrytycznych (specjalnego typu komórek odpornościowych) w regulacji mikrośrodowiska zapalnego, zbadanie różnic międzyosobniczych w odpowiedzi immunologicznej wyzwalanej witaminą D, wpływ octanu uliprystalu (leku stosowanego m.in. w antykoncepcji awaryjnej) na mechanizmy zachodzące w wątrobie, analiza zdolności żerowania larw okonia oraz znalezienie nowych sposobów oceny jakości plemników okonia europejskiego – to pięć tematów, którym przyjrzą się naukowcy Instytutu w ramach uzyskanych w konkursach OPUS 27 i PRELUDIUM 23 grantów Narodowego Centrum Nauki (NCN).

SIĘGAĆ WYŻEJ

OPUS 27 to konkurs kierowany do badaczy na wszystkich etapach kariery naukowej. W tym roku złożono 2255 wniosków, z których 357 otrzymało finansowanie na łączną kwotę 603,6 mln zł. Wskaźnik sukcesu wyniósł 15,8 %.

Finansowanie w naszym Instytucie otrzymał projekt pt. „Molekularny dialog między komórkami dendrytycznymi a mikrośrodowiskiem endometrium podczas endometrosis u klaczy”.

Kierownikiem projektu jest dr inż. Agnieszka Sadowska z Zespołu Immunologii i Patologii Rozrodu.

– Informacje zdobyte w trakcie realizacji projektu są niezwykle istotne ze względu na ich potencjał w zakresie zapobiegania i leczenia endometrosis u klaczy, a także poprawy wskaźników hodowli koni, poprzez ograniczenie strat finansowych spowodowanych utratą zarodków. W przyszłości, wyniki projektu mogą również wskazać nowy kierunek w poszukiwaniach leczenia chorób zwłóknieniowych u ludzi – podsumowuje dr inż. Agnieszka Sadowska, laureatka konkursu OPUS 27.

Kwota dofinansowania to 3 569 232 zł.

Finansowanie w ramach konkursu OPUS 27 otrzymał również projekt pt. „Wpływ witaminy D na programowanie epigenetyczne hematopoetycznych komórek progenitorowych CD34+ pochodzących z ludzkiej krwi pępowinowej”.

Kierownikiem projektu jest prof. Carsten Carlberg z Zespołu Nutrigenomiki.

– Układ odpornościowy człowieka chroni go przed drobnoustrojami, które mogą powodować m.in. choroby zakaźne. Komórki tworzące układ odpornościowy, aby spełniać powyższą rolę, muszą wcześniej zostać „przeszkolone”. Nauka odbywa się podczas hematopoezy, czyli procesu różnicowania zachodzącego w czerwonym szpiku kostnym. W ramach planowanego projektu chcemy zrozumieć w jaki sposób witamina D i receptor witaminy D (VDR) wpływają na proces hematopoezy – podsumowuje prof. Carsten Carlberg.

Kwota dofinansowania to 3 351 340 zł

NA DOBRY POCZĄTEK

Kolejne trzy projekty otrzymały finansowanie w ramach konkursu skierowanego do naukowców na bardzo wczesnym etapie kariery. Do PRELUDIUM 23 złożono 2104 wniosków, z których 362 uzyskały finansowanie. Wskaźnik sukcesu wyniósł w tym wypadku 17,2%.

Finansowanie uzyskał projekt pt. „Molekularne mechanizmy leżące u podstaw uszkodzenia wątroby wywołanego leczeniem octanem uliprystalu”.

Kierownikiem projektu jest mgr Aleksandra Natalia Łupińska z Zespołu Biologii i Patologii Rozrodu Człowieka.

– W badaniach klinicznych u pacjentek leczonych octanem uliprystalu (UA) obserwowano zmniejszenie objętości mięśniaków macicy, mniej obfite krwawienie i znaczącą poprawę komfortu życia. Badania te nie wykazały istotnych skutków ubocznych, jednak u części pacjentek leczonych UA zdiagnozowano ciężkie uszkodzenie wątroby. Przyczyny dotyczące polekowego uszkodzenia wątroby pozostają niewyjaśnione – wyjaśnia mgr Aleksandra Łupińska.

Kwota dofinansowania to 210 000 zł.

Kolejny realizowany w naszym Instytucie projekt w ramach konkursu PRELUDIUM 23 nosi tytuł „Jeść czy nie jeść? Zootechniczna i transkryptomiczna analiza zdolności żerowania u larw okonia eurazjatyckiego”.

Kierownikiem projektu jest Rossella Debernardis z Zespołu Rozwoju i Rozrodu Ryb.

– Larwy w ciągu pierwszych dni swojego samodzielnego życia nie muszą pobierać pokarmu ze środowiska zewnętrznego, a niezbędne składniki odżywcze zapewnia im wewnętrzny magazyn – woreczek żółtkowy. W miarę wzrostu, te zmagazynowane składniki odżywcze wyczerpują się, zmuszając larwy do aktywnego rozpoczęcia poszukiwania pożywienia (nazywanego żerowaniem – red.). Niestety wysoki odsetek larw, nigdy nie zacznie pobierać pokarmu, co ostatecznie prowadzi do ich śnięcia z głodu. – mówi Rosella Debernardis.

Kwota dofinansowania to 140 000 zł.

Trzeci nagrodzony w ramach PRELUDIUM 23 projekt zatytułowany jest „Małe niekodujące RNA (sncRNA): Nowe biomarkery oceny zdolności zapładniającej plemników u okonia eurazjatyckiego”.

Kierownikiem projektu jest Abhipsa Panda z Zespołu Rozwoju i Rozrodu Ryb.

– Obecnie, przy ocenie jakości nasienia bierze się pod uwagę liczne parametry morfologiczne, biochemiczne oraz fizjologiczne plemników, obejmujące ich ruchliwość, żywotność, koncentrację nasienia oraz integralność ich DNA. W naszych badaniach wykazaliśmy, że żaden z tych parametrów nie koreluje bezpośrednio z sukcesem zapłodnienia u okonia europejskiego (Perca fluviatilis), stąd potrzeba zidentyfikowania nowych wskaźników zdolności zapładniającej nasienia u tego gatunku – podsumowuje Abhipsa Panda.

Kwota dofinansowania to 70 000 zł.

Oficjalne ogłoszenie wyników: TUTAJ.

Wszystkim laureatom składamy serdeczne gratulacje!

Czytaj więcej

Oddział PAN w Olsztynie i w Białymstoku zaprasza na kolejną odsłonę Wszechnicy – jesiennego cyklu wykładów popularnonaukowych poruszających najciekawsze zjawiska z obszaru „Człowiek-Środowisko-Żywność-Zdrowie”, które poprowadzą wybitni polscy naukowcy. Wszystkie spotkania zaplanowano w formacie online.

PROGRAM WSZECHNICY 2024

05.11.2024, godz. 13:00 | Dwugłos o antybiotykooporności

Link do spotkania

1. „Antybiotykooporność drobnoustrojów – problem nie tylko kliniczny. Żywność jako wektor w rozprzestrzenianiu bakterii wielolekoopornych”
   Prof. dr hab. Wioleta Chajęcka-Wierzchowska, Katedra Mikrobiologii Żywności, Technologii i Chemii Mięsa, Wydział Nauki o Żywności, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2. „Immunoprofilaktyka jako element przeciwdziałania antybiotykooporności w produkcji drobiarskiej”
   Prof. dr hab. Marcin Śmiałek, Katedra Chorób Ptaków, Wydział Medycyny Weterynaryjnej,  Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

19.11.2024, godz. 13:00 | Dwugłos o konsekwencjach obecności mikroplastiku w środowisku wodnym – badania, wyzwania, rozwiązania

Link do spotkania

1. „Zanieczyszczenie ekosystemów wodnych mikroplastikiem – zagrożenia dla przyrody i człowieka”
   dr hab. Piotr Zieliński, prof. UwB, Katedra Ekologii Wód, Wydział Biologii, Uniwersytet w Białymstoku
2. „Efekt 'konia trojańskiego’ czyli mikroplastiki w wodzie – jak sobie z nimi radzić?”
   Dr Justyna Kapelewska, Pracownia Chemii Środowiska, Katedra Chemii Analitycznej i Nieorganicznej, Wydział Chemii, Uniwersytet w Białymstoku

03.12.2024, godz. 13:00 | Dwugłos  o nowych kierunkach zastosowania bakteriofagów

Link do spotkania

1. „Metody izolacji oraz zastosowanie bakteriofagów”
   Prof. dr hab. Ewa Jończyk-Matysiak, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu
2. „Terapia fagowa”
   Prof. dr hab. Ryszard Międzybrodzki, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu

10.12.2024, godz. 13:00 | Dwugłos o współczesnych zagrożeniach w środowisku życia owadów zapylających

Link do spotkania

1. „Pestycydy jako zagrożenie dla zdrowia owadów zapylających”
   Dr Tomasz Kiljanek, Zakład Farmakologii i Toksykologii, Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
2. „Pszczoła miodna jako miarodajny indykator niebezpieczeństw środowiskowych dla owadów zapylających”
   Dr hab. Hajnalka Szentgyörgyi, prof. UJ; Department of Plant Ecology, Institute of Botany, Jagiellonian University

Czytaj więcej

14 listopada przypada Światowy Dzień Cukrzycy, która stanowi coraz większy problem zdrowotny i społeczny. Z cukrzycą jest powiązana insulinooporność, czyli obniżona wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Poznaniem patogenezy tego stanu zajmują się naukowcy z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie. W swoich ostatnich badaniach przyjrzeli się genom z rodziny NFAT w podskórnej tkance tłuszczowej, które mogą regulować wrażliwość na insulinę.

– Podskórna tkanka tłuszczowa jako główny „magazyn” lipidów może chronić inne tkanki przed szkodliwym wpływem ich nadmiaru (czyli przed lipotoksycznością) i w ten sposób chronić przed rozwojem insulinooporności. Niezbędna do tego działania jest adipogeneza, czyli proces powstawania nowych komórek tłuszczowych (adipocytów). Białka z rodziny NFAT są zaangażowane w ten proces, dlatego mogą mieć znaczenie w regulacji wrażliwości na insulinę – tłumaczy prof. Marek Strączkowski, kierownik Zespołu Profilaktyki Chorób Metabolicznych Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności (IRZiBŻ) PAN w Olsztynie.

Szczegółowym celem tych badań była ocena ekspresji genów z rodziny NFAT (z ang. jądrowy czynnik aktywowanych komórek T) w podskórnej tkance tłuszczowej u osób z prawidłową masą ciała oraz u osób z nadwagą lub otyłością, a także ocena wpływu redukcji masy ciała pod wpływem diety ubogokalorycznej na ekspresję genów NFAT w podskórnej tkance tłuszczowej u osób z nadwagą lub otyłością.

Innymi słowy, chodzi o zbadanie, jaka jest ekspresja tych genów u osób z prawidłową masą ciała oraz tych z nadwagą lub otyłością. A także, czy i jakie znaczenie odgrywa tu redukcja masy ciała.

Wyniki badań zostały właśnie opublikowane w czasopiśmie „Nutrition, Metabolism & Cardiovascular Diseases”. Autorami publikacji są: Magdalena Danowska (doktorantka, IRZiBŻ PAN), dr Magdalena Stefanowicz (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku) oraz prof. Marek Strączkowski (IRZiBŻ PAN).

Głównym wynikiem jest wykazanie, że ekspresja genów NFAT w podskórnej tkance tłuszczowej jest powiązana z wrażliwością na insulinę oraz ekspresją genów adipogennych.

– Sugeruje to, że geny NFAT mogą odgrywać rolę w utrzymywaniu prawidłowej funkcji podskórnej tkanki tłuszczowej. Poprzez utrzymywanie zdolności do adipogenezy (czyli tworzenia nowych adipocytów) chronią przed rozwojem lipotoksyczności (czyli przed szkodliwym wpływem wolnych kwasów tłuszczowych na inne narządy i tkanki np. na wątrobę, mięśnie szkieletowe, serce). W ten sposób mogą przyczyniać się do poprawy wrażliwości na insulinę, również pod wpływem redukcji masy ciała – tłumaczy prof. Marek Strączkowski, który zajmuje się badaniami nad patogenezą insulinooporności u osób z grup ryzyka cukrzycy typu 2.

Badacze wykazali również, że zmniejszona ekspresja genów NFAT w podskórnej tkance tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłych jest częściowo odwracalna pod wpływem redukcji masy ciała.

– Uzyskane wyniki wskazują na nowe mechanizmy poprawy wrażliwości na insulinę, a przez to zmniejszenia ryzyka cukrzycy typu 2, zachodzące pod wpływem redukcji masy ciała. Wskazują też na potencjalne nowe punkty uchwytu dla leków mogących odgrywać rolę w zapobieganiu i leczeniu chorób związanych z insulinoopornością – podsumowuje prof. Marek Strączkowski.

—

Insulinooporność jest obniżoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny – hormonu zwiększającego transport glukozy do wnętrza komórek, co z kolei obniża poziom glukozy we krwi.

Insulinooporność sama w sobie nie jest chorobą, natomiast jest to stan, który może doprowadzić do rozwoju wielu chorób: przede wszystkim cukrzycy typu 2, ale też chorób układu krążenia, niektórych nowotworów czy chorób neurodegeneracyjnych.

Według ostatnich szacunków Narodowego Funduszu Zdrowia, w Polsce na cukrzycę choruje ok. 3 mln osób, a przewiduje się, że do 2030 roku co dziesiąty Polak będzie zmagał się z tą chorobą.

—

O poprzednich badaniach naszych naukowców wokół tematu insulinooporności przeczytasz TUTAJ i TUTAJ.

Czytaj więcej

Czytaj więcej

Pacjenci znają hormon antymüllerowski (AMH) głównie z tego, że jest uważany za najlepszy marker rezerwy jajnikowej, czyli że pozwala ocenić płodność kobiety np. przy rozpoczęciu procedury in vitro. Jednak AMH coraz częściej interesuje też onkologów pod kątem jego potencjału w diagnozowaniu i leczeniu różnych nowotworów.

Międzynarodowy zespół badaczy opublikował właśnie w czasopiśmie „Frontiers in Endocrynology” artykuł przeglądowy na temat biologii hormonu antymüllerowskiego oraz jego roli w endokrynologii i onkologii. Pierwszym autorem publikacji jest dr n. med. Marek Gowkielewicz, ginekolog z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Wśród współautorów jest również prof. Carsten Carlberg, kierownik Pracowni Nutrigenomiki w Instytucie Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie.

Przegląd porządkuje aktualną wiedzę na temat AMH, badając jego rolę na różnych etapach życia: od rozwoju płodu, dzieciństwa i dojrzewania, po jego zaangażowanie w podwzgórze, przysadkę mózgową, funkcję jajników i menopauzę. Naukowcy badają również znaczenie AMH w technologiach reprodukcyjnych, takich jak kriokonserwacja tkanki jajnika oraz jego następstwa dla cyklu komórkowego i biologii raka.

Jak bowiem tłumaczy prof. Carsten Carlberg, AMH ma wieloraki i złożony wpływ na rozwój i funkcję różnych ludzkich tkanek.

Obecnie AMH jest najczęściej stosowany do pomiaru rezerwy jajnikowej, która pozwala zbadać płodność kobietypoprzez ocenę zdolności jajników do dostarczania żywotnych komórek jajowych. Jest to szczególnie istotne w leczeniu niepłodności, np. przy procedurze in vitro, gdzie poziom AMH jest sprawdzany w celu optymalizacji szans na sukces.

Jednak ze względu na zdolność AMH do hamowania cyklu komórkowego i indukowania apoptozy (procesu inicjowania zaprogramowanej śmierci komórki) coraz częściej interesuje również onkologów.

– Jeden z obiecujących obszarów badań koncentruje się na przeciwciałach ukierunkowanych na receptor AMH – AMHR2, który odgrywa kluczową rolę w sygnalizacji i modulowaniu ekspresji setek genów. Badania na modelu zwierzęcym wykazały, że przeciwciała skoniugowane (sprzężone) z radioaktywnym izotopem, które celują w AMHR2 wykazały potencjał w niszczeniu komórek nowotworowych – wyjaśnia prof. Carsten Carlberg.

Ponadto, AMH wykazuje ochronny i pozytywny wpływ na rezerwę jajnikową przed zastosowaniem chemioterapii, która jest toksyczna dla tkanki jajnika. – A ponieważ AMH stabilizuje pulę pierwotnych pęcherzyków jajnikowych, może też zwiększyć odporność tkanki jajnika na szkodliwe warunki procedur kriokonserwacji, czyli procesu zamrażania – mówi badacz.

Dodatkowo, AMH jest obecny w neuronach ruchowych, gdzie działa jako ochronny czynnik wzrostu, potencjalnie wpływając na procesy uczenia się i pamięci. – Doprowadziło to do spekulacji, że AMH może wspierać leczenie chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera – dodaje prof. Carsten Carlberg.

Znane nauce są również powiązania między AMH a rakiem jajnika i endometrium, choć tu pozostaje jeszcze wiele do odkrycia.

– Pomimo licznych badań i zdobytej wiedzy, potrzebne są jednak dalsze badania, ponieważ pełny potencjał AMH jest nadal niejasny. Dzisiejsza wiedza na temat AMH jest wykorzystywana przez specjalistów od płodności, a także daje nadzieje na przyszłe zastosowania w onkologii – podsumowuje prof. Carsten Carlberg.

—

Prof. Carsten Carlberg to światowej sławy biochemik specjalizujący się w badaniach nad witaminą D. Jest liderem grupy naukowej zajmującej się nutrigenomiką w Instytucie Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie, powołanej w ramach projektu ERA Chair WELCOME2 (Horyzont2020).

Więcej o działaniach zespołu na stronie: https://welcome2.pan.olsztyn.pl/.

Czytaj więcej

Określenie relacji pomiędzy gatunkami rodzimymi i obcymi fauny wolno żyjącej w danym siedlisku w kontekście ochrony bioróżnorodności – jest jednym z wyzwań współczesnej nauki. Tym zagadnieniem zajmują się naukowcy naszego Instytutu.

Kwestia ta była również dominującym tematem podczas VI edycji Sympozjum: Perspektywy w ochronie bioróżnorodności, które odbyło się w dniach 22-23 października w Domu Pracy Twórczej PAN w Wierzbie.

– Każda edycja sympozjum jest naszą naukową odpowiedzią na bieżące tematy dotyczące ochrony bioróżnorodności oraz zależności pomiędzy człowiekiem a fauną wolno żyjącą, jej ochroną, a z drugiej strony – wykorzystaniem jako modelu badawczego. Dlatego też w tym roku dominowała kwestia równowagi w ochronie bioróżnorodności – mówi prof. Anna Korzekwa, lider Zespołu Ochrony Bioróżnorodności IRZiBŻ PAN, która zainicjowała i organizuje cykliczne sympozjum.

Jak wskazuje, badanie wpływu gatunków obcych na rodzime wymaga długoletnich i złożonych obserwacji.

– Przykładem są relacje między jeleniem szlachetnym, zwanym królem puszczy (gatunek rodzimy) oraz jeleniem sika – wschodnim (gatunek obcy). Jeleń sika został sprowadzony do Europy w celach łownych pod koniec XIX wieku i rozprzestrzenił się również w Polsce, przez co stanowi konkurencję siedliskową dla jelenia szlachetnego. Obecnie notuje się w Polsce ponad 280 tysięcy jeleni szlachetnych, a jeleni sika około 350 sztuk. Może się wydawać, że różnica jest znacząca, jednak nie wiemy, jak na przestrzeni kolejnych dekad ten gatunek obcy będzie się rozpowszechniał i na ile zagraża naszemu gatunkowi rodzimemu – tłumaczy prof. Anna Korzekwa.

O SYMPOZJUM

Celem cyklicznego Sympozjum: Perspektywy w ochronie bioróżnorodności jest wymiana doświadczeń naukowych i praktycznych, a także integracja środowiska badaczy i praktyków – specjalistów z różnych instytucji z kraju i zagranicy.

Organizatorami spotkania byli: Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk, Oddział Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie i Białymstoku oraz Mazurski Park Krajobrazowy. Dwudniowe sympozjum wypełnione było prelekcjami, które podzielono na trzy sesje. Pierwszą prowadził Krzysztof Wittbrodt, dyrektor Mazurskiego Parku Krajobrazowego, drugą – prof. Anna Korzekwa, lider Zespołu Ochrony Bioróżnorodności IRZiBŻ PAN, a trzecią – prof. Małgorzata Kotula-Balak z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.

W tym roku wydarzenie zgromadziło 70 uczestników z Polski i Litwy. Podczas sympozjum przedstawiono 19 wystąpień. Wykład inauguracyjny dotyczył dziedzictwa przyrodniczego Mazur jako elementu mazurskiej tożsamości. Odbyła się też sesja terenowa po Półwyspie Popielniańskim, prowadzona przez przedstawicieli Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Na podstawie wygłoszonych prelekcji planowane jest wydanie monografii.

O ZESPOLE OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI

Zespół Ochrony Bioróżnorodności Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN ma swoją siedzibę w Popielnie, razem ze Stacją Badawczą IRZiBŻ PAN. To miejsce położone wśród malowniczych terenów Półwyspu Popielniańskiego, otoczonego czterema jeziorami: Śniardwy, Bełdany, Mikołajskie i Warnołty.

Zespół prowadzi interdyscyplinarne badania skupiające się na tematyce ochrony bioróżnorodności.

Jednym z przykładów zagadnień badawczych jest kwestia wykorzystywania komórek macierzystych z poroża jeleniowatych m.in. do terapii zaburzeń tworzenia chrząstek lub ubytków różnych tkanek. – Nasze badania skupiają się na komórkach macierzystych w aspekcie wykorzystywania ich w leczeniu osteoporozy – wskazuje prof. Anna Korzekwa.

Inne badania dotyczą potencjału mięsa jeleniowatych jako alternatywy dla powszechnie spożywanych gatunków mięs – popularnych na polskich stołach: wołowiny i wieprzowiny. O nich więcej pisaliśmy TUTAJ.

Naukowcy prowadzą również badania koncentrujące się wokół sarny europejskiej, która bytuje w trzech rodzajach siedlisk: polnym, leśnym i mozaikowym (górzysto-zurbanizowanym). – Okazuje się, że kondycja sarny, sylwetka i potencjał rozrodczy w poszczególnych siedliskach różnią się – analizujemy to. Badamy również fenomen tzw. diapauzy ciążowej, czyli zatrzymania zarodka na etapie blastocysty w macicy, którego geneza jest w trakcie badań – opowiada prof. Anna Korzekwa.

Więcej o pracach zespołu można przeczytać TU.

Czytaj więcej