Aktualności

Charakterystyczna myszata maść, krępa budowa, niski wzrost, a przy tym niesamowity spryt i wytrzymałość – konik polski, którego historia związana jest z dzikim tarpanem, to prawdziwy cud natury. W Popielnie, w samym sercu Mazur, już od 70 lat Stacja Badawcza Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie prowadzi jego hodowlę rezerwatową. Z tej okazji 5–6 września br. odbędą się w Popielnie jubileuszowe obchody. Wydarzenie jest otwarte dla wszystkich, którzy chcą poznać bliżej konika polskiego i unikalną historię jego hodowli.

– 70-lecie hodowli konika polskiego w warunkach maksymalnie zbliżonych do naturalnych to święto hodowców, leśników, naukowców i wszystkich miłośników przyrody – podkreśla dr Mamadou Moussa Bah, kierownik stacji.

Za jubileuszowymi obchodami stoi Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN wraz ze Stacją Badawczą w Popielnie oraz Kancelarią Polskiej Akademii Nauk.

– Wydarzenie zyskało wyjątkową rangę również dzięki objęciu go patronatem honorowym przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Marcina Kulaska, Ministra Klimatu i Środowiska Paulinę Hennig-Kloska, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Stefana Krajewskiego oraz Senacką Komisję Rolnictwa i Rozwoju Wsi. To wyraźny sygnał, że troska o tę rodzimą rasę to nie tylko kwestia nauki i hodowli, ale również sprawa kultury, tożsamości narodowej i odpowiedzialności za przyrodę – dodaje dr Bah.

HISTORIA KONIKA POLSKIEGO

Historia konika polskiego w Popielnie ma swoje korzenie w pionierskich badaniach profesora Tadeusza Vetulaniego, który w 1936 r., chcąc udowodnić leśne pochodzenie rasy, założył pierwszy rezerwat hodowlany w Puszczy Białowieskiej. Eksperyment przerwała II wojna światowa, a po śmierci Profesora, by nie zaprzepaścić jego dorobku, podjęto decyzję o kontynuacji hodowli rezerwatowej. Dzięki staraniom profesora Witolda Pruskiego, w 1955 r. stadnina w Popielnie została przejęta przez Polską Akademię Nauk, stając się naukową placówką PAN. W tym samym roku na leśny obszar półwyspu wpuszczono pierwsze stado – ogiera Gordija i osiem klaczy przywiezionych z Białowieży, które dały początek trwającej do dziś hodowli. Rezerwat stopniowo powiększano, zapewniając konikom optymalne, zbliżone do naturalnych warunki bytowania. Przez ponad 70 lat populacja się rozwijała, a Popielno ugruntowało swoją pierwszoplanową, niekwestionowaną pozycję najważniejszego ośrodka, który nie tylko ocalił rodzimą rasę, ale stał się genetyczną rezerwą i źródłem materiału hodowlanego dla całej Polski.

70 LAT HODOWLI REZERWATOWEJ

Hodowla rezerwatowa prowadzona przez Stację Badawczą Instytutu PAN w Olsztynie jest unikatowa w skali Europy, głównie ze względu na wyjątkowe warunki Popielna. To właśnie tu dziko żyjące konie mają do dyspozycji ponad 1600 hektarów lasu. Pokaźny teren wykorzystywany jest również do działań ekologicznych i ochrony bioróżnorodności.

– Naszą hodowlę prowadzimy w celu ochrony i wykorzystania potencjału rodzimej rasy zachowawczej koni, uznawanej za unikalny relikt przyrodniczo-hodowlany, świadczący o naszej polskiej kulturze materialnej i wkładzie, jaki wnieśliśmy do kultury hodowlanej i nauki świata – mówi dr Mamadou Bah.

Stacja dokłada wszelkich starań, żeby dzielić się efektami swojej pracy nie tylko z profesjonalistami – hodowcami i naukowcami – ale też ze środowiskami szkolnymi czy turystami, którzy Popielno odwiedzają szczególnie chętnie latem.

WYDARZENIE NIE TYLKO DLA HODOWCÓW

Tegoroczne obchody zaplanowano na dwa dni, a oprócz części hodowlanej, goście będą mogli wziąć udział w licznych pokazach popularnonaukowych, które przybliżą im tematy m.in. ochrony bioróżnorodności, rolnictwa, żywności czy leśnictwa.

Wydarzenie rozpocznie się 5 września od polowej wierzchowej i zaprzęgowej próby użytkowości dla koników polskich. Od rana goście będą mogli skorzystać z regionalnej biesiady śniadaniowej „Smaki Popielna”, której rolę gospodarza będą pełnić regionalne Koła Gospodyń Wiejskich. Z myślą o rodzinach i osobach, które chciałyby lepiej poznać nie tylko profil działalności organizatorów: Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Stacji Badawczej, Polskiej Akademii Nauk, ale i wszystkie zaprzyjaźnione organizacje partnerskie, stworzono strefę informacyjną i popularnonaukową, gdzie – szczególnie na najmłodszych uczestników wydarzenia – będą czekały ciekawe eksperymenty, pokazy, konkursy i inne angażujące aktywności. Popołudnie zarezerwowano na wpis młodych ogierów i klaczy do księgi stadnej koni rasy konik polskich.

Drugiego dnia, 6 września, wydarzenie rozpocznie się od czempionatu źrebiąt pod matkami. To jedna z ulubionych części programu – obserwowanie młodych koników, które często już na tym etapie potrafią zaprezentować swój wyjątkowy charakter. Poza częścią śniadaniową oraz popularnonaukową, pojawią się również wykłady i prelekcje, z których będzie można poznać kluczowe informacje dla prowadzonych w Polsce hodowli konika polskiego.

NAUKA W PRZYJAZNYM WYDANIU

– Eksperci Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Polskiej Akademii Nauk, Mazurskiego Parku Krajobrazowego, Lasów Państwowych, Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego, Krajowego Wsparcia Rolnictwa i innych Partnerów wydarzenia, dołożą wszelkich starań, żeby zaangażować najmłodszych gości wydarzenia. Cieszymy się, że 70-lecie hodowli rezerwatowej konika polskiego w Popielnie będzie też okazją do nauki o różnorodności biologicznej, florze i faunie naszego regionu, a także zaprezentowania się zaprzyjaźnionych ze stacją organizacji – podsumowuje dr Mamadou Bah.

W PIGUŁCE

KONIK POLSKI: WOLNOŚĆ W LESIE – 70-lecie hodowli rezerwatowej koników polskich w Popielnie

5–6 września 2025, Popielno 25

Organizatorzy: Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie, Stacja Badawcza w Popielnie, Polska Akademia Nauk

Patroni honorowi: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Minister Klimatu i Środowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Senat – Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Partnerzy wydarzenia: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa Oddział Terenowy w Olsztynie, Skłodowscy Sp. z o.o., Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie, Mazurski Park Krajobrazowy, Nadleśnictwo Maskulińskie, Spółdzielnia Mleczarska „Mlekpol” – oddział ZPM Mrągowo, Print.gg, Koło Gospodyń Wiejskich w Łupkach, Koło Gospodyń Wiejskich w Jeżach, Koło Gospodyń Wiejskich „Wojnowiaki” w Wojnowie, Koło Gospodyń Wiejskich „Ładnopolanki” w Ładnym Polu, Koło Gospodyń Wiejskich „Babeczki” w Osiniaku-Piotrowie

Patronat i opieka medialna: TVP3 Olsztyn, Radio Olsztyn

PROGRAM

5 września 2025 (piątek)

9:00–13:00 Polowa wierzchowa i zaprzęgowa próba użytkowości dla koników polskich

10:00–13:00 Regionalna biesiada śniadaniowa „Smaki Popielna”

10:00–17:00 Strefa Partnerów i pokazów popularnonaukowych

12:00–13:00 Wpis młodych ogierów i klaczy do księgi stadnej koni rasy konik polski

13:00–13:30 Powitanie gości i wystąpienia honorowe

13:30–15:00 Obiad w plenerze

6 września 2025 (sobota)

9:00–12:00 Czempionat źrebiąt rasy konik polski pod matkami

10:00–13:00 Regionalna biesiada śniadaniowa „Smaki Popielna”

10:00–15:00 Strefa Partnerów i pokazów popularnonaukowych

12:00–13:00 Wykłady (Stacja Badawcza Popielno, Nadleśnictwo Borki, Biebrzański Park Narodowy)

13:30–15:00 Obiad w plenerze

Czytaj więcej

Czytaj więcej

Lider Zespołu Biotechnologii Rozrodu Organizmów Wodnych otrzymał wsparcie techniczne przy opracowywanym projekcie naukowym. W ramach prestiżowego programu naukowiec może liczyć na analizę i udoskonalenie projektu jeszcze przed jego złożeniem. W lipcu br. dr hab. inż. Radosław Kowalski gościł w Instytucie ekspertów, których wsparcie przełoży się na wzmocnienie działań przyczyniających się do realizacji celu ogłoszonej przez Unię Europejską Misji Oceany i wody.

Pomoc techniczna oferowana przez Europejską Agencję Wykonawczą ds. Klimatu, Środowiska i Infrastruktury (CINEA) w ramach naboru Cycle 2 – Technical Assistance to support communities of actors to achieve the EU Mission: Restore our Ocean and Waters objectives ma na celu wsparcie wybranych wnioskodawców w opracowywaniu, ułatwianiu i wzmacnianiu działań przyczyniających się do realizacji jednego lub kilku celów Misji Oceany i wody UE. Program obejmuje pomoc techniczną oraz studia wykonalności.

„Pomoc techniczna to ekskluzywny, ukierunkowany na skutki program coachingowy dla wybranych sygnatariuszy Karty Misji Oceany i wody UE, który obejmuje wsparcie ekspertów w celu analizy i ulepszenia każdego projektu. Pomoc techniczna będzie dostosowana do stopnia zaawansowania i celów każdego projektu oraz będzie wspierać osiągnięcie wybranych celów Misji.” – czytamy na stronie naboru.

W ramach otrzymanego wsparcia w lipcu br. dr hab. inż. Radosław Kowalski gościł w siedzibie Instytutu ekspertów: Tima Huntingtona (Poseidon), specjalistę zrównoważonej akwakultury, oraz Małgorzatę Smolak (Technopolis), prawniczkę specjalizującą się w prawie ochrony środowiska i prawie energetycznym. Podsumowaniem dotychczasowego wsparcia prac związanych z opracowaniem ukierunkowanego na ochronę ekosystemu wodnego projektu będzie przygotowanie studium wykonalności.

„Studia wykonalności zawierają ocenę ogólnej wykonalności projektów, definiując ryzyko, szanse i prawdopodobieństwo sukcesu oraz analizując, czy planowane projekty są prawnie, technicznie, finansowo, ekonomicznie, operacyjnie, środowiskowo i komercyjnie uzasadnione i wykonalne. Badania powinny również zawierać zalecenia dotyczące sposobów poprawy wykonalności wybranych działań.” – czytamy w dokumencie określającym wsparcie w ramach Misji UE „Odbudowa naszych oceanów i wód do roku 2030”.

W ODPOWIEDZI NA DEGRADACJĘ EKOSYSTEMÓW WODNYCH

Ewaluowany projekt koncentruje się na ochronie i monitorowaniu bioróżnorodności ryb łososiowatych w Europie Środkowo-Wschodniej – od dorzeczy Bałtyku po Adriatyk – ze szczególnym uwzględnieniem zagrożonego gatunku głowacicy (Hucho hucho). Gatunek ten, podobnie jak inne ryby łososiowate (np. łosoś atlantycki, troć wędrowna czy pstrąg potokowy), silnie reaguje na skutki zmian klimatu i degradację siedlisk, co prowadzi do jego wycofywania się z naturalnych środowisk rzecznych.

Projekt zakłada międzynarodową współpracę pomiędzy ośrodkami badawczymi, instytucjami zarządzającymi wodami, organizacjami pozarządowymi oraz przedstawicielami społeczności lokalnych
z różnych krajów regionu.

Planowane działania obejmują:

• opracowanie i wdrożenie nowych metod monitoringu obecności i kondycji populacji ryb łososiowatych, m.in. z wykorzystaniem analiz eDNA;
• rozwój transgranicznych mechanizmów ochrony i renaturyzacji siedlisk rzecznych;
• inicjowanie programów aktywnych działań ochronnych, takich jak restytucja zagrożonych populacji, tworzenie „żywych banków genów”, czy usprawnienie praktyk zarządzania zlewniami;
• stworzenie platformy wymiany wiedzy i dobrych praktyk, która umożliwi skuteczniejszą koordynację działań w skali ponadnarodowej.

Celem projektu jest nie tylko przeciwdziałanie spadkowi różnorodności biologicznej, ale też przyczynienie się do odbudowy funkcjonalnych, odpornych na zmiany klimatu ekosystemów rzecznych, zgodnie z założeniami unijnej strategii ochrony bioróżnorodności i Europejskiego Zielonego Ładu.

Czytaj więcej

W ostatnich latach kwestie jakości i bezpieczeństwa żywności stały się przedmiotem gorącej debaty, szczególnie w kontekście importu produktów spoza Unii Europejskiej. Rolnicy i politycy zgłaszają obawy co do jakości zdrowotnej sprowadzanych produktów spożywczych. Jakie rozwiązania chronią nas przed potencjalnymi niebezpieczeństwami? Jakie wyzwania stoją przed konsumentami w związku z rosnącymi zmianami na globalnym rynku żywności?

Autor: dr hab. Adam Jurgoński, profesor Instytutu, lider Zespołu Biologicznych Funkcji Żywności.

Nadzór nad żywnością

Jakość i bezpieczeństwo żywności w Polsce są monitorowane przez szereg organów administracji rządowej, w tym Państwową Inspekcję Sanitarną, Inspekcję Weterynaryjną i Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. To głównie one sprawują nadzór nad produktami spożywczymi zarówno krajowymi, jak i tymi importowanymi, w tym również spoza Unii Europejskiej. Na poziomie unijnym działa natomiast Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), analizujący dostępne dane naukowe i oceniający zagrożenia związane z żywnością, w tym obecnością obcych substancji chemicznych. Unia Europejska dysponuje także Systemem Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF), który umożliwia szybkie przekazywanie informacji i podejmowanie działań w celu wycofania z rynku unijnego produktów mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia.

Dzięki zorganizowanemu systemowi nadzoru i kontroli konsumenci mogą liczyć na bezpieczeństwo żywnościowe na odpowiednim poziomie. Jednak temat importu żywności spoza UE, zwłaszcza w kontekście umów handlowych, takich jak UE-Mercosur, może budzić wśród niektórych środowisk obawy związane z różnicami w sposobie produkcji, a co za tym idzie – także w jakości sprowadzanych artykułów spożywczych.

Dostępność żywności na świecie – sytuacja w ujęciu lokalnym i globalnym

Problem zapewnienia odpowiedniej ilości żywności na świecie nie jest taki jednoznaczny. W Europie i Ameryce Północnej mamy bowiem z reguły do czynienia z nadmiarem żywności, co prowadzi do problemów zdrowotnych związanych z otyłością i chorobami dietozależnymi, jak cukrzyca typu 2 czy choroby układu krążenia. Efektem nadmiaru żywności jest także jej marnotrawstwo – coraz większy problem społeczny, z którym walczy się poprzez różnorodne inicjatywy, w tym kampanie informacyjne, optymalizację łańcuchów dostaw czy tworzenie tzw. banków żywności. Jednak w regionach świata dotkniętych konfliktami czy ubóstwem, jak niektóre kraje Afryki Subsaharyjskiej, niedobór żywności, a nawet okresowe klęski głodu, wciąż stanowią realny problem.

Nowe źródła białka – owady i sztuczne mięso na talerzu?

Współczesne trendy związane z ochroną środowiska i zmieniającymi się preferencjami konsumentów prowadzą do poszukiwań alternatywnych źródeł białka. Choć kontrowersyjny, temat wykorzystywania owadów w produkcji żywności staje się w tym kontekście coraz bardziej popularny. Postuluje się, że owady mogą stanowić wartościową alternatywę dla tradycyjnych źródeł białka.

Jednak nie chodzi tu tylko o zaspokojenie zapotrzebowania na białko. Zjawisko to trzeba również postrzegać w kontekście zmieniającego się podejścia do hodowli zwierząt gospodarskich, które w wyniku jej intensyfikacji odbierane jest przez rosnące grono osób jako kontrowersyjne. Między innymi właśnie dlatego niektórzy decydują się na diety oparte o żywność pochodzenia roślinnego, które – jeśli dobrze zbilansowane – mogą być wystarczające pod względem odżywczym dla osób dorosłych, nieobciążonych nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Jednak w skrajnych przypadkach mogą niestety prowadzić do poważnego niedożywienia, szczególnie u dzieci. W tym kontekście pojawia się kwestia niepełnej wartościowości białka pochodzenia roślinnego oraz alternatywnych źródeł jego pozyskiwania, takich jak np. sztuczne mięso, którego pilotażowa produkcja jest już prowadzona w niektórych krajach.

Przyszłość żywności – prawo do informacji oraz wyboru

Konsumenci mają prawo do rzetelnej informacji i swobodnego wyboru produktów spożywczych obecnych na rynku. Bez względu na to, czy mówimy o owadach, sztucznym mięsie czy żywności importowanej, ostateczna decyzja, który lepszy, powinna zatem należeć do dobrze poinformowanego i wyedukowanego konsumenta. Wiele wskazuje na to, że zainteresowanie owadami jako źródłem białka nie będzie powszechne ze względu na ich egzotyczność jako składnik pożywienia w naszym kręgu kulturowym. Konkurencyjność cenowa oraz smak będą natomiast odgrywać bardzo istotną rolę podczas akceptacji produktów importowanych czy też sztucznie wytworzonych.

Kwestia żywności, zarówno tej krajowej, jak i importowanej, jest stałym tematem dyskusji. Niezależnie od przyjętych trendów, ważne jest, aby zapewnić odpowiednią edukację oraz informacje, które umożliwią podejmowanie świadomych wyborów konsumenckich. Z kolei w przypadku dzieci szczególnie ważne jest prawidłowe zbilansowanie diety, uwzględniające pełnowartościowe białko pochodzenia zwierzęcego, dostosowane do ich wieku i niezbędne dla prawidłowego wzrostu oraz rozwoju. Ocena sytuacji żywnościowej wskazuje, że w obliczu nowych wyzwań konsumentom należy zapewniać dostęp do rzetelnych informacji na temat pochodzenia, jakości, a także wartości odżywczej i właściwości zdrowotnych produktów spożywczych. W ten sposób można mieć nadzieję, że rynek żywności będzie kształtować się zgodnie z preferencjami konsumentów i ich potrzebami zdrowotnymi.

Czytaj więcej

Dorobek publikacyjny naukowca w danej dziedzinie i liczba cytowań – to czynniki, które brano pod uwagę tworząc 4. edycję prestiżowego międzynarodowego rankingu Research.com. Naukowcy naszego Instytutu zostali wyróżnieni w dwóch z dwudziestu ujętych w rankingu dziedzinach: prof. Ryszard Amarowicz w chemii, a prof. Andrzej Ciereszko w biologii i biochemii.

Ranking Research.com opiera się na wskaźniku D-index (discipline-specific H-index), który bierze pod uwagę dorobek publikacyjny naukowca w danej dziedzinie oraz liczbę cytowań. Dane pochodzą z OpenAlex i CrossRef. Jak piszą twórcy rankingu, ich celem jest inspirowanie naukowców, firm oraz polityków z całego świata do zgłębiania kierunków badań prowadzonych przez wybitnych ekspertów oraz zapewnienie całej społeczności naukowej możliwości odkrycia, kim są czołowi eksperci w poszczególnych dziedzinach badań, w różnych krajach, a nawet w ramach poszczególnych instytucji badawczych.

Chemia: prof. dr hab. Ryszard Amarowicz, lider Zespołu Chemicznych i Fizycznych Właściwości Żywności Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie:

• 2. miejsce w rankingu krajowym,

3013. miejsce w rankingu światowym,
D-Index: 78
Cytowania: 18,811
Publikacje: 370

Biologia i biochemia: prof. dr hab. Andrzej Ciereszko, członek korespondent PAN, lider Zespołu Biologii Gamet Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie:

• 27. miejsce w rankingu krajowym,

17364. miejsce w rankingu światowym,
D-Index: 45,
Cytowania: 7,549,
Publikacje: 260.

Gratulujemy!

Czytaj więcej

Wyróżnienie dla naukowców wspierających rozwój rybactwa oraz ochronę środowiska wodnego w regionie – Wojewoda Warmińsko-Mazurski uświetnił tegoroczne obchody Dnia Rybaka Nagrodą im. Rafała Chwaluczyka. Tytuł „Naukowca Roku” otrzymał dr hab. Daniel Żarski, profesor Instytutu, którego działalność naukowa od lat koncentruje się na innowacyjnych rozwiązaniach w ichtiologii i akwakulturze.

Jak czytamy w oficjalnym komunikacie Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie: Warmia i Mazury, region o unikalnym dziedzictwie wodnym, nie mogłyby funkcjonować bez ludzi, którzy strzegą jego bogactwa. Dzień Rybaka to okazja do wyrażenia wdzięczności dla rybaków, naukowców, edukatorów, strażników i wszystkich zaangażowanych w ochronę i rozwój gospodarki rybackiej.

– Panie Profesorze, jest mi niezmiernie miło, że mogę wręczyć Panu statuetkę im. Rafała Chwaluczyka, także z tego powodu, iż Pańskie pierwsze badania (nad rozrodem miętusa, realizując pracę magisterską – Red.) były prowadzone we współpracy z patronem tego wyróżnienia. Jest Pan naukowcem wybitnym, obdarzonym nie tylko wielkim talentem i intuicją naukową, ale także pracowitością, pokorą, ostrożnością w formułowaniu wniosków i szacunkiem dla osiągnięć innych naukowców. To wszystko razem sprawia, iż pańskie osiągnięcia są wybitne i bezpośrednio mają przełożenie na innowacyjność w polskiej akwakulturze, szczególnie w zakresie rozrodu ryb, wylęgarnictwa i larwikultury – mówił w laudacji Radosław Król, Wojewoda Warmińsko-Mazurski.

Rozwój akwakultury to nie tylko tradycja i kontynuacja lokalnego dziedzictwa, ale też konkretna inwestycja w przyszłość – zdrową żywność, bezpieczeństwo zasobów czy nowe technologie. Praca naukowa w tym obszarze dostarcza nie tylko wiedzy, ale i konkretnych narzędzi, które pomagają gospodarstwom rybackim działać skutecznie i odpowiedzialnie.

– To dla mnie ogromne wyróżnienie. Pracujemy z Zespołem z pasją, sercem i zaangażowaniem, łącząc teorię z praktyką, co przekłada się na realny wpływ na rozwój tego sektora gospodarki. Dzisiejsze czasy stawiają przed nami duże wyzwania, klimatyczne, środowiskowe, żywnościowe. Akwakultura, jeśli prowadzona mądrze, może być odpowiedzią na wiele z nich. – wyjaśnia dr hab. Daniel Żarski, lider Zespołu Rozrodu i Rozwoju Ryb naszego Instytutu.

Nagroda im. Rafała Chwaluczyka ma podkreślać rolę naukowców, którzy nie tylko opisują i wyjaśniają świat, ale aktywnie go zmieniają – z korzyścią dla środowiska, gospodarki i przyszłych pokoleń.

Gratulacje!

Czytaj więcej