Coraz więcej osób ogranicza spożycie mięsa na rzecz produktów opartych na surowcach roślinnych, stając się tym samym (świadomie lub nie) fleksitarianinami. Fleksitarianizm to sposób odżywiania, w którym w różnym stopniu ogranicza się spożycie mięsa i produktów odzwierzęcych, jednak całkowicie z nich nie rezygnując. Wyniki badań prowadzonych w ramach projektu „The V-Place” pokazują jak bardzo różnorodną grupą są fleksitarianie w różnych krajach Europy.

Wege trend

Dieta roślinna w zawrotnym tempie przyciąga nowe rzesze wielbicieli. Już około 75 milionów Europejczyków sięga po produkty wegetariańskie i pochodzenia roślinnego, a liczba osób które dążą do ograniczenia konsumpcji mięsa (tzw. fleksitarianie) jest jeszcze wyższa. W Polsce liczba konsumentów eliminujących mięso z diety lub ograniczających jego spożycie sięga już 43% (raport IQS, 2019). Niestety, dla wielu konsumentów barierę przed rezygnacją z produktów zwierzęcych stanowi brak wiedzy dotyczącej diety wegańskiej lub wegetariańskiej i strach przed potencjalnymi niedoborami pewnych składników mineralnych. Międzynarodowy projekt „The V-Place”, finansowany przez Europejską Wspólnotę Wiedzy i Innowacji w obszarze żywności EIT Food, ma na celu dostarczenie konsumentom rzetelnej, sprawdzonej wiedzy na temat zagadnień związanych z dietą roślinną i rozwianie wszystkich mitów z nią związanych.

W projekcie „The V-Place” biorą udział jednostki naukowe, technologiczne oraz przemysłowe z sześciu krajów Europy, a głównym koordynatorem projektu jest Uniwersytet w Hohenheim (Niemcy). Zadania projektowe w Polsce prowadzą naukowcy z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie.

Roślinna nomenklatura

Termin „oparte na roślinach”, „oparty na surowcach roślinnych” odnosi się do wszystkich produktów, które zostały wytworzone wyłącznie z surowców roślinnych i jednocześnie swoją teksturą, smakiem czy wyglądem przypominają żywność pochodzenia zwierzęcego, jak mięso, mleko, jaja, itp. Produkty z tej kategorii to m.in. roślinne alternatywy dla mleka (napoje roślinne, np. sojowy, owsiany), czy roślinne stripsy lub burgery. Termin „oparte na roślinach” często ma na celu pominięcie określeń tj. „dla wegan” czy „wegańskie”, które u niektórych osób mogą wywoływać negatywne skojarzenia.

Badania jakościowe przeprowadzone w ramach pierwszego etapu projektu „The V-Place”, obejmujące 70 konsumentów oraz ekspertów z dziedziny przemysłu i nauki z 6 krajów UE (Polski, Niemiec, Danii, Francji, Włoszech oraz Hiszpanii) wykazały bardzo duże różnice w postrzeganiu i opisywaniu kwestii związanych z dietą roślinną pomiędzy badanymi krajami. Dotyczą one zrozumienia definicji „oparte na roślinach”, a także różnego postrzegania terminu „fleksitarianie” – w Niemczech osoby, które świadomie ograniczają spożycie mięsa uważają się za wegetarian, natomiast we Włoszech za wszystkożerców. W Polsce pojęcie “fleksitarianizm” dopiero kiełkuje, ale już możemy spotkać się z przynajmniej kilkoma określeniami konsumentów, którzy podążają za tą dietą, np. „elastyczni wegetarianie”, „wegetarianie na pół etatu” czy „okazjonalni wegetarianie” – mówi dr Michał Janiak z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN. Wyniki badań pokazały również, iż nie ma ujednoliconych pomiędzy krajami definicji terminu żywności wegetariańskiej i wegańskiej.

Fleksitarianie – „umykająca” grupa docelowa

Różnice w samopostrzeganiu się fleksitarian i ciągłe próby jednoznacznego zdefiniowania tej grupy konsumentów, utrudniają naukowcom i producentów żywności efektywne dotarcie do osób podążających za tym rodzajem diety. Sprawę komplikują też różnorodne motywy ich decyzji żywieniowych. Z jednej strony będą to oczywiście korzyści zdrowotne, jednak powodów eliminowania produktów pochodzenia zwierzęcego będzie więcej – mówi dr Michał Janiak. Dbałość o dobrostan zwierząt, środowisko, klimat, a także nietolerancje pokarmowe, pragnienie redukcji masy ciała, spowolnienie procesów starzenia się organizmu, czy poprawa kondycji cery. Często osoby decydujące się na ten sposób odżywiania opierają się też na radach znajomych i opiniach influencerów z mediów społecznościowych, lub po prostu chcą spróbować nowych zwyczajów i pokarmów w diecie. Fleksitarianie są niezwykle interesującą grupą odbiorców produktów pochodzenia roślinnego, a obecny trend ograniczania mięsa w diecie, spotęgowany dodatkowo w okresie pandemii COVID-19, będzie umacniał pozycję tych konsumentów na rynku żywności opartej na surowcach roślinnych. Wyniki badań ankietowych „V-Place” przeprowadzonych wśród ekspertów z ośrodków naukowych, branży rolno-spożywczej i non-profit wskazują na potrzebę stworzenia bardziej efektywnych strategii komunikacji i dotarcia do fleksitarian. Ze względu na niejednoznaczne definiowanie tej grupy, informacje trafiały głównie do wegetarian i wegan. Aby lepiej poznać konsumentów utożsamiających się z trendem fleksitarianizmu, w ramach drugiego etapu projektu V-Place przeprowadzono badanie konsumenckie na grupie 500 osób w 6 krajach UE. Obecnie trwa analiza i podsumowywanie wyników.

Co nas zniechęca do zakupu żywności pochodzenia roślinnego?

Niezadowalający smak, brak zróżnicowania i zbyt wysoka cena to bardzo częste powody zniechęcające do zakupu żywności opartej na roślinach. Znaczenie ma również brak wiedzy na temat przygotowania takich produktów oraz obawa, że żywność oparta na produktach roślinnych jest zbyt mocno przetworzona lub ma za dużo dodatków.
Konsumenci ankietowani we wszystkich krajach objętych badaniem „The V-Place” zgodnie zadeklarowali pragnienie większego zróżnicowania i dostępności produktów opartych na surowcach roślinnych. Do najbardziej zróżnicowanych zaliczono grupę napojów roślinnych, do najmniej- zamienników serów, ryb oraz jaj. Poproszeni o opinię eksperci określili zróżnicowanie grupy alternatyw produktów mięsnych na poziomie od niskiego do średniego. W większości to roślinne kotlety, plastry czy kiełbaski, brakuje natomiast alternatyw świeżego mięsa wymagającego obróbki kulinarnej, wędlin czy produktów specyficznych dla danego kraju. Eksperci spodziewają się w przyszłości wielu ulepszeń i zmian na rynku produktów roślinnych. Można tu wymienić większy nacisk na produkty ekologiczne i regionalne, znaczną poprawę smaku i tekstury oraz większą różnorodność – zarówno pod względem składników, jak i gotowych do spożycia produktów. Oprócz większej liczby roślinnych zamienników produktów pochodzenia zwierzęcego na rynek ma zostać wprowadzona bardziej „niezależna”, nowa żywność na bazie roślin, ze znacznie większym naciskiem na zrównoważony rozwój i aspekty zdrowotne – mówi dr Michał Janiak.

Zielona przystań

Badania przeprowadzone w ramach projektu „The V-Place” rzucają światło na potrzebę przeciwdziałania wciąż obecnej dezinformacji wokół produktów opartych na surowcach roślinnych. Konsumenci są zdezorientowani, kwestionują aspekty zdrowotne tych produktów i debatują, czy oraz jak bardzo dieta wegańska jest korzystna lub szkodliwa dla naszego organizmu. Dodatkowo, niezbędnym wydaje się aby obok rzetelnej, popartej naukowo informacji na temat określonych grup produktów roślinnych, przekazywać konsumentom również wiedzę o sposobach przygotowania takiej żywności, jej pochodzeniu, właściwościach sensorycznych i wpływie na środowisko. „W naszym projekcie chcielibyśmy umożliwić konsumentom w całej Europie zdobywanie takiej wiedzy” – mówi Marta Kopcewicz, pracownik Instytutu zaangażowana w prace projektu. Aby osiągnąć ten cel, pracujemy nad stworzeniem innowacyjnej platformy internetowej V-Place, która będzie źródłem kompleksowej, rzetelnej i eksperckiej informacji na temat żywności opartej na surowcach roślinnych. Będzie to swego rodzaju „zielona przystań” dla osób, które myślą o ograniczeniu spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego lub po prostu szukają inspiracji i urozmaicenia w swojej diecie. Platforma będzie zintegrowana ze specjalną aplikacją mobilną, aby dostarczać konsumentom informacje za pomocą preferowanych przez nich kanałów, m.in. w social mediach.

Uruchomienie platformy i aplikacji V-Place jest planowane w 2021 roku, a do tego czasu wszystkich głodnych wiedzy roślino- i mięsożerców zapraszamy na stronę FoodUnfolded.com, gdzie publikowane są artykuły ułatwiające konsumentom zmianę nawyków żywieniowych. Już teraz można tam znaleźć informacje dostarczone przez naukowców z ośrodków biorących udział w projekcie, na temat interesujących zagadnień w diecie roślinnej, m.in. sposobów zwiększania absorpcji żelaza, źródeł witaminy B12, zapewnienia odpowiedniego poziomu białka czy wapnia.